10 Τρόποι να Διδάξουμε τις Λέξεις της Ενότητας Α' (Α' Δημοτικού)

Η πρώτη Δημοτικού αποτελεί μια πρόκληση για πολλούς εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς. Όταν έρθει η ώρα της πρώτης ανάγνωσης είναι ένα στοίχημα να επιτύχουμε και γνωστικά, αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο, ώστε οι μαθητές μας αρχικά να πιστέψουν ότι μπορούν και πραγματικά να επιτύχουν να διαβάζουν κείμενα.

Υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για τη διδασκαλία των πρώτων λέξεων, αναλόγως και τη μέθοδο που μας αρέσει να ακολουθούμε. Θεωρώ πιο επιτυχημένη τη μικτή μέθοδο που περιλαμβάνει και την ανάλυση-σύνθεση γραμμάτων για τη δημιουργία συλλαβών, αλλά και την ολική/ολιστική σε επίπεδο συλλαβής ή επίπεδο λέξης.

Για να είναι επιτυχημένη η διδασκαλία των πρώτων λέξεων θα πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι αυτή περιλαμβάνει αρκετές δραστηριότητες:

1. Ανάλυσης λέξεων στις συλλαβές

2. Σύνθεσης λέξεων από συλλαβές

3. Κωδικοποίησης λέξεων (γραφής τους δηλαδή) και

4. Αποκωδικοποίησης λέξεων (ανάγνωσής τους).

Πάμε να δούμε ορισμένες δραστηριότητες που μπορούμε να κάνουμε.

1.Διδασκαλία σε επίπεδο συλλαβής

Προσωπικά, μου άρεσε που δίδαξα φέτος στην αρχή τα φωνήεντα (φώνημα και γραφή). Αυτό μου έδωσε την ευελιξία, αφού διδάξω τα πρώτα σύμφωνα να ξεκινήσουμε άμεσα να σχηματίζουμε συλλαβές με σύμφωνο + φωνήεν. Χρησιμοποίησα αυτή την καμηλοπάρδαλη που βρήκα στο διαδίκτυο και μοίρασα στο κάθε παιδί καρτέλες με τα αρχικά σύμφωνα, οπότε μπορούσε ένας ένας και όλοι μαζί να φτιάξουμε τις πρώτες μας συλλαβές. Κάτι αντίστοιχο είναι ο τροχός των συλλαβών. Μπορείτε να τα βρείτε και τα δύο εδώ.

Μια άλλη πρακτική που εφήρμοσα και άρεσε πάρα πολύ σε όλους ήταν τα ατομικά πινακάκια. Τα ατομικά πινακάκια χρησιμεύουν για τις "πρόχειρες" σημειώσεις την ώρα του μαθήματος. Σε αυτά γράφαμε το γράμμα της ημέρας (αφού είχε γίνει η επίδειξη της γραφής στον πίνακα) καθώς και τις συλλαβές που φτιάχναμε με την καμηλοπάρδαλη (λα, λε, λο κλπ). Έπειτα φτιάχναμε σιγά σιγά τις πρώτες λεξούλες που προκύπτουν από αυτές τις συλλαβές (Λέλα, λόλα κλπ.). Τα πινακάκια τα έφτιαξα από απλό χαρτί Α4, το οποίο πλαστικοποίησα (ένα για κάθε παιδί). Είναι γράψε-σβήσε και αποδείχτηκαν πολύ πρακτικά για την τάξη. Τα παιδιά, λοιπόν, όποτε χρειαστεί παίρνουν τα πινακάκια τους είτε βρισκόμενοι στο θρανίο, είτε στο χαλί μπροστά από τον πίνακα και εξασκούνται άμεσα στη γραφή, χωρίς να χάνεται χρόνος.

 Εδώ μπορείτε να δείτε τα σχέδια μαθήματος που ακολούθησα πρίν ακριβώς από αυτό το στάδιο, όσο δηλαδή δίδασκα τα φωνήεντα, ώστε να φτάσουν γρήγορα οι μαθητές σε αυτό το επίπεδο δημιουργίας συλλαβών και των πρώτων λέξεων.

2.Διδασκαλία από παρουσίαση power point

Μια άλλη σημαντική δραστηριότητα σύνθεσης λέξεων είναι μέσα από παρουσιάσεις Power point γιατί μας παρέχουν κίνηση. Με τη δύναμη που μας δίνει το power point μπορούμε να φτιάξουμε παρουσιάσεις που περιέχουν στοιχεία που μετακινούνται από γράμμα σε γράμμα και από συλλαβή σε συλλαβή και δίνουν το ρυθμό στους μαθητές για να διαβάσουν. Για παράδειγμα, μπορούμε να βάλουμε ένα καρχαρία να μετακινείται από γράμμα σε γράμμα ή από συλλαβή σε συλλαβή. Μπορούμε στην παρουσίαση μας να συμπεριλάβουμε γράμματα, συλλαβές, λέξεις και προτάσεις. Δείτε εδώ ένα παράδειγμα μιας τέτοιας παρουσίασης:

https://www.loom.com/share/0c897ff71af542cbaba75e32ab4681d3?sid=5ea0a735-6ee2-42f9-83f4-ebde673e2f02. Χρειάστηκαν αρκετές πρόβες στην αρχή για να καταλάβουν οι μαθητές τι ακριβώς κάνουμε αλλά γρήγορα μπήκαν στο νόημα.

3.Διδασκαλία με καρτέλες και καρτελάκια

Ένα εξίσου σημαντικός και χειροπιαστός τρόπος να μάθουν τα παιδιά να συνθέτουν λέξεις και προτάσεις είναι οι καρτέλες. Μπορούμε να σπάσουμε μια πρόταση στις λέξεις και να ζητήσουμε από τους μαθητές, διαβάζοντας τις λέξεις να σχηματίσουν την πρόταση. Μπορούμε να σπάσουμε τη λέξη σε συλλαβές ή και γράμματα (σε δεύτερο στάδιο) και να ζητήσουμε από τα παιδιά να σχηματίσουν τη λέξη. Μπορούμε, επίσης, να κάνουμε απλή επίδειξη στα παιδιά των καρτέλων με τις συλλαβές ή τις λέξεις και να τους ζητούμε να τις διαβάσουν (ολικά δηλαδή).

Εάν είμαστε σε αρκετά αρχικό στάδιο η ανάλυση-σύνθεση συλλαβών μπορεί να βοηθηθεί από την προβολή της πρότασης στον πίνακα. Πάντα ζητούμε από τα παιδιά: "Μπορείτε να μου γράψετε τη λέξη π.χ Ποτό;" ή "Χρησιμοποιώντας τις καρτέλες που έχετε μπροστά σας θέλω να μου γράψετε την πρόταση....".

Συνήθως, ζητάω από τα παιδιά να μου φτιάξουν με καρτέλες τις λέξεις που θα έχουν την επόμενη ημέρα για ορθογραφία ή τις προτάσεις που θα έχουν για ανάγνωση. Με αυτό τον τρόπο εξασκούνται πάρα πολύ στο συνδυασμό των συλλαβών για τη δημιουργία νέων λέξεων.

4.Σχηματισμός λέξεων με πλαστελίνη

Μια πολύ σημαντική προσέγγιση στη διδασκαλία είναι η αισθητηριακή. Προτρέπουμε, λοιπόν, τα παιδιά να μπουν στη διαδικασία να φτιάξουν συλλαβές και λέξεις με πλαστελίνη. Αυτό τους βάζει στη διαδικασία της γραφής από νωρίς. Άλλωστε, τους αρέσει τόσο πολύ να ασχολούνται με πλαστελίνη!

Στην αρχή της χρονιάς ξεκινήσαμε με το σχηματισμό μόνο γραμμάτων. Τώρα γράφουμε ολόκληρες λέξεις (όταν περισσεύει λίγος χρόνος) και είναι πραγματικά εντυπωσιακό πόσο επιδρά αυτό στη μνήμη των παιδιών και μπορεί να βοηθήσει και τα παιδιά που δυσκολεύονται με τις συλλαβές να αντιληφθούν καλύτερα τα λάθη τους.

5.Σύνθεση λέξεων από συλλαβές

Μια δραστηριότητα που μου αρέσει να βάζω στους μαθητές είτε στο σχολείο είτε για το σπίτι είναι η δημιουργική εργασία σε επίπεδο λέξης ή σε επίπεδο πρότασης. Συνήθως, δίνω στους μαθητές ένα σύνολο συλλαβών και τους ζητώ να φτιάξουν από αυτές όσες λεξούλες περισσότερες μπορούν (και να εικονογραφήσουν).

Μπορούμε να φτιάξουμε και μια μικρή ιστορία για αυτούς, ότι π.χ η μάγισσα Φρικαντέλα ανακάτεψε τις λέξεις ή τις συλλαβές και πρέπει εμείς να τις βάσλουμε στη σωστή σειρά. Αυτό τους δίνει μια πιο βαθιά κατάκτηση των συλλαβών, καθώς πρέπει να εμπλακούν οι ίδιοι με τη δημιουργία νέων λέξεων.

Πρώιμη εργασία:

Πιο προχωρημένη εργασία:

Ακόμη πιο προχωρημένη εργασία:

Είναι σημαντικό να ζητήσουμε από τους γονείς να μη παρέχουν αυτοί τις απαντήσεις, αλλά να αφήσουν το παιδί μόνο του να βρει προτάσεις ή λέξεις. Μετά μπορούν να του προτείνουν και κάποιες άλλες. Επιπλέον, δε πρέπει να περιμένουμε τα παιδιά να μάθουν τέλεια αρκετά γράμματα ή λέξεις μιας ενότητας για να ξεκινήσουν να γράφουν προτάσεις. Ας μη ξεχνάμε ότι όσο πιο νωρίς μπαίνει στην εκπαίδευση των παιδιών η λειτουργική χρήση της γλώσσας τόσο πιο θετικά προσκείμενα θα είναι αυτά προς τη διδασκαλία και την εκμάθησή της.

Αυτές οι δραστηριότητες μας βοηθούν, επίσης, να διαφοροποιήσουμε τη διδασκαλία, γιατί κάθε μαθητής ανάλογα με τις ικανότητές του θα γράψει αντίστοιχο αριθμό λέξεων ή προτάσεων. Με τις δραστηριότητες αυτές, και με κάποιες άλλες που εξηγώ παρακάτω, δίνουμε το περιθώριο στους μαθητές που έχουν μια παραπάνω ικανότητα με τις λέξεις να εκτυλίξουν τις δυνατότητές τους στο μέγιστο.

6.Παιχνίδια λέξεων σε ομάδες στην τάξη

Τι να πούμε και για τα παιχνίδια; Ίσως είναι ο πρώτος και ο τελευταίος τρόπος να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν λέξεις και μάλιστα ολικά. Όμως, είναι αρκετά μεγάλη πρόκληση η σωστή προετοιμασία παιχνιδιών λέξεων.

Φέτος αφιέρωσα αρκετό χρόνο για την προετοιμασία τέτοιων παιχνιδιών και, οφείλω να ομολογήσω, ότι έπαιξαν ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟ ρόλο στην απομνημόνευση των λέξεων που έχουμε μάθει μέχρι στιγμής και είναι πραγματικά το νούμερο ένα εργαλείο για τη διδασκαλία της ανάγνωσης. Το θετικότερο από όλα είναι ότι τα παιχνίδια αυτά έγινανα αγαπητά και από τους μαθητές και είναι μια στιγμή μέσα στην ημέρα που τους χαλαρώνει και τους εμψυχώνει.

Συνήθως, οι μαθητές μου απασχολούνται ανά δύο σε κάθε παιχνίδι. Μου αρέσει, επίσης, να τοποθετώ τα φύλλα εργασίας σε ειδικές διαφάνειες, ώστε τα παιδιά να μπορούν να γράφουν και να σβήνουν και να εξασκούνται στην ίδια δεξιότητα ξανά και ξανά. Αποφεύγονται έτσι οι άσκοπες φωτοτυπήσεις και επίσης, είναι αρκετά διασκεδαστικό για τα παιδιά. Όλα τα παιχνίδια μπορείτε να τα βρείτε στα λινκ που βρίσκονται στο τέλος του άρθρου.

Σε αυτό το παιχνίδι οι μαθητές περιστρέφουν το δείκτη και, ανάλογα με τη συλλαβή που θα τύχουν, θα πρέπει να σκεφτούν και να γράψουν μια λέξη που να ξεκινά με αυτή τη συλλαβή. Ανάλογα με το τι έχουμε διδαχθεί κάθε φορά, μου αρέσει να διαφοροποιώ τις συλλαβές μέσα στον κύκλο.

Σε αυτό το παιχνίδι οι μαθητές ρίχνουν το ζάρι εναλλάξ και ανάλογα με τον αριθμό που θα τύχουν θα πρέπει να διαβάσουν μια λέξη από την αντίστοιχη σειρά (όποια θέλουν) και στη συνέχεια, να βάψουν με μαρκαδόρο τη λέξη που διάβασαν. Επίσης, και σε αυτό το παιχνίδι μου αρέσει να διαφοροποιώ το περιεχόμενο ανάλογα με το επίπεδο των παιδιών.

Αυτό το παιχνίδι μοιάζει αρκετά με το προηγούμενο. Εδώ οι μαθητές ρίχνουν το ζάρι εναλλάξ και διαβάζουν μια λέξη από την αντίστοιχη στήλη, με βάση τον αριθμό που θα τύχουν (από κάτω προς τα πάνω). Αυτό το παιχνίδι διαρκεί περισσότερη ώρα, οπότε το χρησιμοποιώ προς το τέλος μιας σειράς από ορθογραφίες και αναγνώσεις που έχουμε κάνει.

Σε οποιαδήποτε μορφή τα παιχνίδια μέσα στην τάξη είναι ιδιαίτερα ωφέλιμα για την αναγνωστική ευχέρεια των παιδιών. Επίσης, το γεγονός ότι δουλεύουν σε δυάδες "ξεαγχώνει" τα περισσότερα παιδιά καθώς μπορούν να βοηθούνται από το διπλανό τους (και αυτός είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να μάθουν).

7.Παιχνίδια λέξεων στην αυλή

Τα πρωτάκια μας θέλουν συνεχώς εναλλαγές στις δραστηριότητές τους. Όλοι παρατηρούμε πόσο χαίρονται, ειδικά, όταν είναι έξω και κάνουν διάλειμμα ή γυμναστική. Γιατί να μην εκμεταλλευτούμε αυτή την όρεξη που έχουν για παιχνίδι για να την προσαρμόσουμε στους μαθησιακούς μας στόχους.

Έναν πολύ απλό παιχνίδι που παίξαμε: Ετοίμασα κάρτες με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που τις τοποθέτησα σε ένα μέρος του γηπέδου. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και μπήκαν σε δύο σειρές. Από κάθε ομάδα ένα παιδί έτρεχε σε κάθε γύρω προς τις κάρτες και έπρεπε να βρει τη χαμένη συλλαβή από μια λέξη. Για παράδειγμα από τη λέξη "πινέλο" έλειπε η συλλαβή "νε" και το παιδί έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα σε άλλες ποια ήταν.

8.Αφίσες και καρτέλες ως εποπτικό υλικό

Είναι αρκετά αυτονόητο στους περισσότερους από εμάς ότι χρειάζεται μια πληθώρα οπτικοποιημένου υλικού μέσα στην τάξη (ειδικά στην Α'). Δυστυχώς, απαιτείται και πάρα πολλή δουλειά εκ μέρους μας για να διατηρήσουμε ένα πλούσιο εποπτικό υλικό καθ'όλη τη διάρκεια της χρονιάς γύρω από τα παιδιά. Για αυτό το λόγο, καλό θα ήταν το εποπτικό λικό να σχεδιάζεται στοχευμένα πάντα και γύρω από τα διδασκόμενα μαθήματα.

Είναι χρήσιμο θεωρώ, να συμπεριλάβουμε το διδασκόμενο γράμμα με την εφαρμογή του μέσα σε λέξεις ή ακόμη και σε προτάσεις. Προσωπικά έχω υιοθετήσει το παρακάτω σχήμα για τα γράμματα που διδαχθήκαμε μέχρι στιγμής, έχοντάς το τοποθετήσει ακριβώς απέναντι από τη θέση των μαθητών, ώστε να μπορούν να ανατρέχουν ανά πάσα στιγμή.

Επίσης, οι καρτέλες με τις λέξεις βοηθούν τα παιδιά στην απομνημόνευση.

9.Εξάσκηση από παιχνίδια στο διαδραστικό

Τα γνωστικά παιχνίδια του υπολογιστή έχουν αποδειχθεί ερευνητικά ότι είναι πολύ ωφέλιμα για την κατάκτηση μιας δεξιότητας. Εξαιρετικά παιχνίδια λέξεων πρώτης Δημοτικού μπορείτε να βρείτε στο wordwall για να εξασκηθούν τα παιδιά σε γλώσσα, μαθηματικά αλλά και μελέτη. Είναι μια σειρά παιχνιδιών φτιαγμένη από δασκάλους. οπότε αξίζει η επίσκεψη.

Αξίζει επίσης, να δοκιμάσετε τα λογισμικά που προτείνονται από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Όταν μάθουν οι μαθητές πως να παίζουν, μπορείτε να αφήνετε μια μικρή ομάδα παιδιών στον πίνακα, μια άλλη να συμπληρώνει κάποιο φύλλο εργασίας και εσείς να μαζέψετε γύρω σας μαθητές που παρουσιάζουν κάποια δυσκολία στην κατανόηση των συλλαβών και χρειάζονται λίγο πιο εντατική προσοχή από εσάς. Στην πορεία, οι ομάδες μπορούν να εναλλάσονται στις δραστηριότητες. Έτσι, βγαίνουν όλοι κερδισμένοι γνωστικά και από όλες τις πλευρές!

10.Προώθηση της επικοινωνιακής και λειτουργικής χρήσης της γλώσσας

Ένας άλλος πιο εξελιγμένος τρόπος ενασχόλησης με λέξεις είναι να γράψουμε λέξεις που μας εκφράζουν μέσα από δημιουργικές εργασίες. Τι ακριβώς σημαίνει δημιουργικές εργασίες στην Α'; Κάθε μαθητής καλείται να ΣΚΕΦΤΕΙ και να γράψει ΔΙΚΗ του πρόταση με βάση ένα έναυσμα που του δίνουμε εμείς. Η δημιουργική εργασία, λοιπόν, βασίζεται στη συμμετοχή των παιδιών στο λόγο που εκφέρεται και στην προσπάθεια κωδικοποίησής του (γραφής του).

Για παράδειγμα, εάν διαβάσουμε ένα παραμύθι στην τάξη, δε πρέπει να αρκούμαστε στο να βάλουμε τα παιδιά να κάνουν 5 φορές αντιγραφή κάποιες λέξεις του παραμυθιού (κάποιες φορές, βέβαια, και μόνο αυτό αρκεί). Εάν θέλουμε να το προχωρήσουμε πιο πέρα, θα κάνουμε μια προφορική συζήτηση γύρω από την ιστορία με βάση κάποιον άξονα (χαρακτηρισμό ηρώων, συσχέτιση με δικά τους συναισθήματα κλπ.).

Γύρω από τον άξονα συζήτησης, καλούμε έπειτα τα παιδιά να γράψουν κάτι (συνήθως, να συνεχίσουν μια φράση). Για παράδειγμα για την παρακάτω εργασία, αφού διαβάσαμε το λαικό παραμύθι "Ο μοσχοζυμωμένος" ζήτησα από τα παιδιά να χαρακτηρίσουν ένα πρόσωπο της ιστορίας (τη βασίλισσα) και στην συνέχεια, να συμπληρώσουν στο τετράδιό τους τη φράση "Η βασίλισσα είναι..." (την οποία είχα γράψει στον πίνακα).

Σίγουρα κάποιος θα αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν να γίνει αυτό αφού τα παιδιά δε ξέρουν να γράφουν. Η δουλειά μας είναι να υποστηρίξουμε και να δείξουμε στα παιδιά πως να γράψουν τις δικές τους λέξεις και προτάσεις με βάση αυτό που σκέφτηκαν. Τα αλφαβητάρια που, συνήθως, κολλάμε στο θρανίο τους χρησιμεύουν για ακριβώς αυτό το σκοπό. Στην παραπάνω εργασία, αυτό που κέρδισε ο συγκεκριμένος μαθητής (εκτός όλων των άλλων) είναι ότι έψαξε να βρει ποια γράμματα πρέπει να χρησιμοποιήσει για τη γράψει τη λέξη "χρυσή".

Φυσικά, δε ζητάμε από όλους τους μαθητές να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο το ίδιο γρήγορα. Αλλά, με αυτό τον τρόπο επιτρέπουμε τους δυνατούς μαθητές να φτάσουν εκεί που μπορούν.

Στην αρχή, οι δημιουργικές εργασίες με την Α' θα μας φανούν βουνό, όμως, θα δούμε πως εάν επιμείνουμε, θα δούμε μια ραγδαία εξέλιξη των παιδιών και να φτάνουν σε σημεία που δε το περιμέναμε, επειδή ακριβώς, το "απαιτήσαμε" από αυτούς. Όσο ψηλότερα θέτουμε τον πήχη στη διδασκαλία μας τόσο καλύτερα για τα παιδιά. Επίσης, με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μπαίνουν από την αρχή στη διαδικασία της ελεύθερης έκφρασης και νιώθουν ότι μπορούν να γράψουν τη σκέψη τους, συνεπώς, γίνονται καλύτεροι συγγραφείς στην πορεία.

Εργασία για την ιστορία της κιβωτού του Νώε που έγινε στα πολύ αρχικά μαθήματα:

Δείχνουμε από νωρίς και πως γίνεται η πρόταση (Ξεκινούμε με κεφάλαιο, πατούμε στη γραμμή και στο τέλος βάζουμε τελεία) πριν μάθουν τα παιδιά όλα τα γράμματα και τις συλλαβές. Με αυτό τον τρόπο, οι μαθητές της Α' προσλαμβάνουν από την αρχή, και μέσα απο ποικιλία δραστηριοτήτων τη λειτουργική χρήση της γλώσσας.

Εργασία στην ενότητα "Αντίο Θάλασσα"

Εργασίες για την Τιτίνα

Ελπίζω να σας άρεσαν οι παραπάνω προτάσεις για τη διδασκαλία της πρώτης ανάγνωσης. Θα προσπαθήσω να κρατήσω αυτό το άρθρο ενημερωμένο και να προσθέσω και άλλες εργασίες γραφής που κάνουμε. Εάν θέλετε να χρησιμοποιήσετε το αρχείο με τον καρχαρία εδώ θα βρείτε παρουσιάσεις για τα σύμφωνα π,τ,ν,λ, που τις χρησιμοποίησα στην τάξη και αποδείχθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες, γιατί προετοιμάζουν τα παιδιά από νωρίς για την από κοινού ανάγνωση. Επίσης θα βρείτε τα αρχεία για τα παιχνίδια σε ζευγάρια εδώ, εδώ και εδώ. Καλή δύναμη σε όλους!