Γιατί ομαδοσυνεργατική διδασκαλία;

Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία σε σχέση με την παραδοσιακή-δασκαλοκεντρική διδασκαλία προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Οι περισσότεροι δάσκαλοι τα μαθαίνουμε θεωρητικά στις σχολές μας, σπάνια όμως ξέρουμε πως να την ξεκινήσουμε, την εφαρμόζουμε και βλέπουμε τα οφέλη τους στην πράξη.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της εργασίας σε ομάδες; Η συστηματική έρευνα στις επιστήμες της μάθησης έχει αναγνωρίσει ότι η ομαδική εργασία έχει παρόμοια αποτελέσματα με τη βιωματική μάθηση. Πιο συγκεκριμένα οι Laal και Ghodsi b (2011) εφηύραν την εξής κατηγοριοποίηση για τα οφέλη της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας:

Κοινωνικά οφέλη

• Προάγει τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών κι όχι τον ανταγωνισμό.

• Επιτρέπει σε όλους τους μαθητές να συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία, καθώς τους ωθεί στο να ενεργήσουν μέσα στην ομάδα.

• Παρέχει την ευκαιρία τόσο στα μέλη της ομάδας όσο και στους εκπαιδευτικούς να αναγνωρίσουν και να αξιολογήσουν ατομικές δεξιότητες.

Ψυχολογικά οφέλη

• Καλλιεργεί την αυτοπεποίθηση των παιδιών, καθώς οι επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητές τους αυξάνονται.

• Βοηθά τα παιδιά να μάθουν να κάνουν επιλογές και να παίρνουν αποφάσεις μέσα στην ομάδα.

• Βοηθάει τα παιδιά να γνωρίσουν καλύτερα το ένα το άλλο και να επεκτείνουν τις σχέσεις τους και έξω από τον συνηθισμένο κύκλο τους.

• Βοηθά τα παιδιά να καλλιεργήσουν τις ηγετικές τους ικανότητες, την εκπροσώπηση της ομάδας, τη διαχείριση του χρόνου και την ανάληψη των ευθυνών.

Γνωστικά οφέλη

• Προωθεί την κριτική σκέψη.

• Εμπλέκει τους μαθητές ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία.

• Τα γνωστικά αποτελέσματα της τάξης βελτιώνονται.

• Επιτρέπει τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας.

Σίγουρα, οι περισσότεροι δάσκαλοι διστάζουμε να εφαρμόσουμε την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων που μας αγχώνουν. Συνήθως, απαιτείται αρκετός χρόνος και προετοιμασία για την υλοποίησή της γιατί χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός και δόμηση των δραστηριοτήτων. Ένας άλλος παράγονας είναι ότι μπορεί να εκνευρίσει τα πιο έξυπνα παιδιά που δε θα μπορούν να δουλεύουν με το δικό τους ρυθμό κι, επίσης, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ηγεσίας και σε διαφωνίες μεταξύ των παιδιών.

Παρ'όλα αυτά, εάν επιμείνουμε και θέλουμε να επιτύχουμε την ομαδοσυνεργατική θα δούμε ότι άξιζε όλο τον κόπο! Τα παιδιά που δεν έχουν συνηθίσει να δουλεύουν κατά αυτόν τον τρόπο θα χρειαστούν περισσότερο χρονο να προσαρμοστούν. Παρ' όλα αυτά, όταν τα παιδιά συνηθίσουν, θα αρχίσουν να αναλαμβάνουν από μόνα τους την ευθύνη και ο ρόλος μας θα γίνεται πιο εύκολος.

Πως μπορούμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες;

1. Πρέπει να αναθέτουμε ρόλους

Ένας πρακτικός τρόπος να αποφευχθούν κάποια από τα παραπάνω προβλήματα είναι να δώσουμε ρόλους σε όλα τα άτομα κάθε ομάδας, π.χ.

1. Αρχηγός (αυτός που συντονίζει τις εργασίες)

2. Αυτός που χρονομετρεί

3. Γραμματέας (αυτός που λαμβάνει να γράψει για την ομάδα)

4. Εκπρόσωπος ομάδας (αυτός που θα παρουσιάσει το έργο της ομάδας στην ολομέλεια της τάξης)

Το να έχουν κάποιο ρόλο θα βοηθήσει και τα πιο διστακτικά παιδιά να ενσωματωθούν στην ομάδα.

Οι ρόλοι οφείλουν να αλλάζουν κάθε φορά μεταξύ τους ώστε να περνούν όλα τα παιδιά από όλες τις θέσεις. Στην αρχή μπορείτε να αναθέτετε εσείς εκ περιτροπής τους ρόλους. Καθώς τα παιδιά θα μεγαλώνουν και θα αποκτούν εμπειρίες, θα αρχίσουν να μοιράζονται από μόνα τους ρόλους τους.

Πολλές από τις δυσκολίες που αναφέραμε πιο πάνω θα λιγοστέυουν, καθώς η ομάδα θα δένεται και οι σχέσεις θα στενεύουν.

2. Πρέπει να πιστεύουμε οι ίδιοι στα οφέλη της ομαδοσυνεργατικής

Δοκιμάσαμε την ομαδοσυνεργατική στην τάξη μας αλλά δεν πέτυχε...

Γιατί έγινε αυτό;

Έρευνες έχουν δείξει ότι το ήθος και ο ενθουσιασμός που δείχνει ο εκπαιδευτικός είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά στην ομάδα. Εάν ο εκπαιδευτικός δεν είναι πεπεισμένος για τα πλεονεκτήματα της εργασίας σε ομάδες, τότε αυτό θα φανεί στις αλληλεπιδράσεις των παιδιών. Δε θα έχουν ούτε αίσθηση κατεύθυνσης ούτε κίνητρα.

Βασική προϋπόθεση για την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία είναι ο εκπαιδευτικός να πιστεύει ο ίδιος στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, να προετοιμάζει το κάθε μάθημα πολύ προσεκτικά και να υπάρχουν ξεκάθαροι στόχοι και δομή για τα παιδιά.

Πάνω από όλα πρέπει να είμαστε υπομονετικοί.

Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία σίγουρα απαιτεί χρόνο προκειμένου να υλοποιείται με επιτυχία στην τάξη. Αυτό δεν είναι κάτι που θα συμβεί από την πρώτη ημέρα εφαρμογής της.

Καθώς τα παιδιά θα συνηθίζουν να εργάζονται σε ομάδες, μπορεί να συμμετέχουν στον προγραμματισμό των δραστηριοτήτων και στη λήψη αποφάσεων για μελλοντικές εργασίες. Η δέσμευσή τους θα αυξάνεται και θα αισθάνονται ότι η συμβολή τους στην επιτυχία του μαθήματος είναι σημαντική. Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι μόνο το 10% των µαθητών που έχουν γνωρίσει την οµαδοσυνεργατική διδασκαλία ως εναλλακτική µορφή διδασκαλίας προτιµούν την παραδοσιακή, µετωπική διδασκαλία (∆ερβίσης, 1998, 97).

Το θεωρητικό υπόβαθρο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας

Η έρευνα για τη συνεργατική μάθηση ξεκινά από πολύ παλιά (από τη δεκαετία του1980) και έχει καταδείξει πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα. Βασικός θεωρητικός πυλώνας της είναι πως η µάθηση δεν σηµαίνει απλώς απόκτηση πληροφοριών, αλλά είναι µία συνεχής διαδικασία επίλυσης εσωτερικών γνωστικών συγκρούσεων. Οι συγκρούσεις αυτές δηµιουργούνται, αλλά και επιλύονται µέσα στο πλαίσιο της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης του ατόµου µε το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον (Ματσαγγούρας, 2000).

Η σχολή του Dewey και των άλλων εκπροσώπων της Νέας Αγωγής, εισηγήθηκαν και εφάρµοσαν την οµαδοσυνεργατική διδασκαλία για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, διότι προωθούσε την κοινωνικοποίηση του ατόµου και τον εκδηµοκρατισµό της κοινωνίας και, δεύτερον, διότι εξασφάλιζε µε αυθεντικό τρόπο συνθήκες βιωµατικής µάθησης, την οποία θεωρούσαν ως τη µόνη αξιόλογη µορφή µάθησης (Καµαρινού 2000, 24).

∆εύτερη µεγάλη σχολή θεωρητικής στήριξης της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας είναι η κοινωνική ψυχολογία, η οποία διαπιστώνει ότι, για να ξεπερασθούν οι κοινωνικές προκαταλήψεις και επιθέσεις είναι ανάγκη από πολύ νωρίς να εξασφαλισθούν συνθήκες φυσικής και ισότιµης αλληλεπικοινωνίας µαζί τους.

Τρίτη κατά χρονική σειρά σχολή στήριξης της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας αποτελεί ο κλάδος της κοινωνικής ψυχολογίας που ασχολείται µε τη δυναµική των οµάδων. Τέλος, µια τέταρτη σχολή στήριξης στο οµαδοσυνεργατικό κίνηµα αποτελεί η ψυχολογία της γνωστικής ανάπτυξης με κύριους εκπροσώπους τον J. Piaget και L. Vygotsky (κοινωνικός) εποικοδοµητισµός (social constractivism).

Εφαρμόζεται η ομαδοσυνεργατική στην Ελλάδα;

Είναι ερευνητικά τεκµηριωµένη η διαπίστωση ότι η οµαδοσυνεργατική διδασκαλία συµβάλλει σηµαντικά στην ανάπτυξη της γνωστικής, κοινωνικής και ηθικής αυτονοµίας και έκφρασης της προσωπικής δηµιουργικότητας του ατόµου, που αποτελούν την ατοµοκεντρική πλευρά της αποστολής του σχολείου, αλλά και στην ανάπτυξη των συλλογικών πρακτικών και στάσεων, που αποτελούν την κοινωνικοκεντρική αποστολή του σχολείου. Επειδή, όμως, το παραδοσιακό σχολείο θεωρεί τη µάθηση ατοµική υπόθεση και αγνοεί την κοινωνική της διάσταση, εφαρµόζει συχνότερα πρακτικές ανταγωνισµού παρά συνεργασίας.

Ο Ευθύμης Τσιλικίδης, σε κείμενό του που παρουσίαστηκε σε ημερίδα της ΔΟΕ το 2016, ισχυρίζεται ότι η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία στην Ελλάδα υπονομεύεται από το ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα και τα σχολικά εγχειρίδια.

"Στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα αποδεικνύεται ανίκανο να υποστηρίξει στην πράξη τις μορφές διδασκαλίας και τη δόμηση της γνώσης που το ίδιο διακηρύσσει ως ιδανικές (Νικολακάκη κ.α., 2010). Δυστυχώς οι αρνητικές συνέπειες είναι πολλές. Πέρα από τις ακαδημαϊκές αδυναμίες, το κοινωνικοποιητικό έργο του σχολείου γίνεται δυσκολότερο: τα παιδιά στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες στερούνται ευκαιρίες ζωντανής επικοινωνίας και κοινωνικής συνεργασίας. Έρχονται στο σχολείο και γίνονται μαθητές με ελάχιστες εμπειρίες συνεργασίας. (Νικολακάκη κ.α. 2010). Έτσι το σχολείο επιφορτίζεται με ένα ρόλο οι δυσκολίες του οποίου δεν αναγνωρίζονται: πρέπει να αναπτύξει και να βελτιώσει τις περιορισμένες κοινωνικές σχέσεις και να καλλιεργήσει συνεργατικές αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, σ’ ένα ατομικιστικό, ανταγωνιστικό, υλοκεντρικό πλαίσιο."

Ενδιαφέρουσα, επίσης, είναι η τοποθέτησή του για τις πολιτικές συνέπειες της μη εφαρμογής της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας στη χώρας μας.

Τεχνικές

Υπάρχει μεγάλος αριθμός διαθέσιμων τεχνικών της ομαδοσυνεργατικής μάθησης. Εύκολες τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν είναι οι Think- Pair- Share (Σκέψου- Συνεργάσου- Μοιράσου), Think- Pair- Write (Σκέψου- Μοιράσου- Γράψε), μία παραλλαγή του Round Robin, όπως και η Reciprocal Teaching Technique. Από τις πιο γνωστές τεχνικές της ομαδοσυνεργαστικής μάθησης είναι η Jigsaw (Συνεργατική Συναρμολόγηση), η Jigsaw II (Συνεργατική Συναρμολόγηση II) και η Reverse Jigsaw (Αντίστροφη Συνεργατική Συναρμολόγηση).